მთის კვნესა

იასუნარი კავაბატა განსაკუთრებული მწერალია, განსაკუთრებულად “იაპონური” მწერალი. დღეს, როდესაც იაპონია ყველაზე თანამედროვე ქვეყანაა და მთელი მსოფლიო მათი ტექნიკით სარგებლობითა და ჰარუკი მურაკამის წიგნების კითხვითაა დაკავებული, თითქოს კავაბატას სტილი მოძველებული უნდა იყოს, თუმცა ეს ასე არ არის. განა შეიძლება, რომ ჰოკუმ სილამაზე დაკარგოს? ზუსტად ასევეა იასუნარის პროზაც. მიუხედავად იმისა, რომ “მთის კვნესაში” (სხვაგანაც) ის ჩვენს დროზე მოგვითხრობს, წიგნის ფურცლებიდან მაინც ნამდვილი ძველი იაპონია მოსჩანს – თავისი ბუნებით (არ შეგეშინდეთ – კავაბატა გრძელ ბუნების აღწერებს არ გვთავაზობს, თუმცა კითხვის პროცესში თითქოს საკუთარი თვალით ხედავთ აყვავებულ ხეებს), სიმშვიდით, რთული ურთიერთობებითა და ფიქრებით.

მწერალი და თვითმკვლელობა

პირველ ადგილზე დგას „მწერალი”, „თვითმკვლელობა” კი მეორეზე, მაგრამ სინამდვილეში ავტორს, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ თვითმკვლელობა აინტერესებს – ფენომენი, „ზნეობრივი სფეროს ეს აუხსნელი ფენომენი” (კარამზინი).

წიგნის შესავალში აკუნინი წერს, რომ ეს წიგნი მათთვისაა, ვისაც თვითმკვლელობაზე ერთხელ მაინც უფიქრია. მე ასეთი ადამიანების კატეგორიას არ მივეკუთვნები (ზოგადად თვითმკვლელობის წინააღმდეგი ვარ, თუმცა ეს ალბათ სულიერი და ფიზიკური მდგომარეობიდანაც გამომდინარეობს), თუმცა, რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, “მწერალი და თვითმკვლელობა” ძალიან საინტერესოდ მეჩვენა (“სასაფლაოს ამბებისა” არ იყოს). გრიგოლ ჩხარტიშვილი, როგორც ყოველთვის, უღრმავდება პრობლემას და, მიუხედავად არც თუ სასიამოვნო თემატიკისა, მაინც სახალისო საკითხავს გვთავაზობს.

იაპონური იანვარი

კაზუო იშიგუროს “ნურასოდეს გამიშვებ” – კლონები, დონორები – მოკლედ ანტიუტოპია, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო იაპონიასთან ავტორის წარმომავლობის გარდა… ერთი შეხედვით ასეთ ისტორიას გვიყვება იშიგურო, ისტორიას უცნაურ სამყაროზე, სადაც ყველაფერი წინასწარაა განსაზღვრული, სადაც პროგრესმა დაუნდობლობა მოიტანა, სადაც “გეუბნებიან და არ გეუბნებიან” და სადაც ჰგონიათ, რომ ორგანოთა დონორობისთვის განკუთვნილ კლონებს სული არ გააჩნიათ… მაგრამ ყველაფერი არც ისე მარტივადაა. ორგანოები ვაკუუმიდან არ ჩნდებიან – მიუხედავად ყველაფრისა, კლონებს აქვთ სული და ხშირად ჩვეულებრივ ადამიანებზე უფრო ძლიერი სიყვარული შეუძლიათ, უფრო ერთგული მეგობრები არიან… მათ სურთ ნორმალურ სამყაროში ცხოვრება და მთელი ძალით ებღაუჭებიან ძველ, სიყვარულით სავსე სამყაროს… ამ ყველაფერს კი თითქოს ფონად გასდევს სიმღერა “ნურასოდეს გამიშვებ”…

რიუ მურაკამის “ბავშვები შემნახველი საკნიდან” – ეს არის ისტორია ორი იაპონელისა, რომლებიც დედებმა შემნახველ საკანში მიატოვეს. სასწაულით გადარჩენილი ბიჭები გაიზარდნენ. ერთი მომღერალი გახდა, მეორე – ჭოკით მხტომელი, მაგრამ მათ ცხოვრებაში არაფერი შეცვლილა: “გარშემო ბრბოა და ყველა გასწავლის, როგორ უნდა მოიქცე. ამასთან ყველა გატყუებს. არაფერი შეცვლილა მას შემდეგ, რაც პირველად იტირე შემნახველ საკანში. მხოლოდ შემნახველი საკანი გაიზარდა. მასში გაჩნდა საცურაო აუზი, ბაღი, მუსიკა, შიშველი ქალები, შინაური ცხოველები, მუზეუმები, კინოთეატრები, საგიჟეთები… მაგრამ ეს მაინც შემნახველი საკანია და რამდენიც არ უნდა თხარო, მაინც კედელთან მიხვალ. და თუ მასზე აძრომას გადაწყვეტ, შეგხვდებიან დამცინავი “სიფათები” და პანღურის კვრით ჩაგაგდებენ უკან – ციხეში, საგიჟეთში… ეს ყველაფერი მოხერხებულადაა დაფარული პალმებით, საცურაო აუზებით, ფუმფულა ლეკვებით, ტროპიკული თევზებით,  კინოეკრანებით, გამოფენებით. მაგრამ ამ ყველაფრის მიღმა , დაუღალავი დამკვირვებლები და გადაულახავი კედელია. როცა ნისლი იფანტება, ყველაფერი ჩანს. ისინი გაშინებენ, გაგიჟებენ, მაგრამ ვერაფერს აკეთებ. და როცა ვერ უძლებ, როცა შიში და ბრაზი გაიძულებს, რომ იმოქმედო, მათ ყოველთვის მზად აქვთ ციხე, საგიჟეთი, ფერფლის ურნა. ერთადერთი ხსნა არსებობს: ყველაფერი უნდა დალეწო, დაიწყო ნულიდან, ყველაფერი ჯანდაბაში გაუშვა…” და მაშინ ისინი იწყებენ ნულიდან, ეშვებიან გარყვნილების და სისხლის მორევში, ეძებენ ცხოვრების გაგრძელების აზრს. ერთისთვის ეს აზრი განსაკუთრებული მელოდიის –  დედის გულისცემის ხმის გაგებაა, მეორეს კი ტოკიოს განადგურება სურს მომწამვლელი დატურის დახმარებით…

ჰარუკი მურაკამის “დენს, დენს, დენს” – ეს არის “ვირთხის ტრილოგიის” გაგრძელება, რომლის ფურცლებზეც ისევ ვხვდებით ჩვენს ძველ ნაცნობს. ცხვარზე ნადირობის შემდეგ მთავარი გმირი კვლავ მარტოა და უბრუნდება საწყის წერტილს – სასტუმრო “დელფინს”, სადაც მას ადამიანი-ცხვარი ელოდება, რათა “შეაერთოს” საჭირო ადამიანებთან და დაარწმუნოს, რომ ყველაფერი ერთმანეთთანაა დაკავშირებული. ამ უცნაური, ხიფათით სავსე ცხოვრებისგან თავის დაცვა კი მხოლოდ ერთი გზითაა შესაძლებელი: “იცეკვე. სანამ მუსიკა ჟღერს, გააგრძელე ცეკვა. იცეკვე და არ შეჩერდე. ნუ განსჯი, რატომ ცეკვავ. ნუ დაფიქრდები, რა აზრი აქვს ამას. აზრი მაინც არ არსებობს და არც არასდროს არსებობდა. ჩაფიქრდები და ფეხები ჩერდება. და თუ ფეხები გაჩერდა, უკვე ვეღარაფერი გიშველის. ყველა შენი კონტაქტი სამყაროსთან გაწყდება. სამუდამოდ გაწყდება. თუ ეს მოხდება, მხოლოდ აქაურ სამყაროში შეძლებ ცხოვრებას. ამიტომ არ შეიძლება, რომ ფეხები გაჩერდეს. ირგვლივ ყველაფერი სულელური და უაზრო რომც ჩანდეს, ყურადღება არ მიაქციო. რითმს მოუსმინე და გააგრძელე ცეკვა. გამოწურე საკუთარი თავი ლიმონივით. და დაიმახსოვრე: საშიში არაფერია. შენი მთავარი მეტოქე დაღლაა, დაღლა და პანიკა დაღლისგან. ეს ყველას ემართება. მოგეჩვენება, რომ მთელი სამყარო არასწორადაა მოწყობილი და ფეხები თავისით გაჩერდება…” გაითვალისწინებს თუ არა გმირი ადამიანი-ცხვარის რჩევას, ამას მურაკამი გეტყვით…ჩემგან კი ერთს დავამატებ – მურაკამებს შორის რიუს ვარჩევ : )

არტურ გოლდენის “გეიშას მემუარები” – ეს არის გეიშას ცხოვრების ისტორია, რომელსაც საფუძვლად დაედო რეალური პიროვნების, მინეკო ივასაკის ნაამბობი. ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი რომანია, მაგრამ იაპონური კულტურით დაინტერესებულებს აუცილებლად მოეწონებათ. მართალია, წიგნის გამოსვლის შემდეგ მინეკო ივასაკიმ განაცხდა, რომ მწერლის მიერ აღწერილი ყველა ფაქტი რეალობას არ შეესაბამება, მაგრამ ასეა თუ ისე, გოლდენი საკმაოდ კარგად გვიამბობს გეიშების ცხოვრების არა ერთი საინტერესო თავისებურების შესახებ, როგორებიცაა მაგალითად მათი ჩაცმულობა, ვარცხნილობა და მანერები, ჩაის ცერემონიის, იაპონურ ინსტრუმენტებზე დაკვრისა და ცეკვის მნიშვნელობა, მიძუაგე და ა.შ. იაპონიაში გეიშებს მართლაც გამორჩეული ცხოვრება აქვთ, მაგრამ ყველაფერი ბევრად უფრო რთულადაა, ვიდრე ეს გარე თვალით ჩანს. სინამდვილეში მათ აკლიათ მთავარი – თავისუფლება. ( რომ აღარაფერი ვთქვათ ისეთ “ყოველდღიურ” პრობლემებზე, როგორებიცაა  შიდა დაპირისპირებები, უპასუხო სიყვარული და ა.შ. ). ამიტომაც ამბობს ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული გეიშა: “ჩვენ არ ვხდებით გეიშები იმისთვის, რომ ცხოვრებით დავტკბეთ. ჩვენ ვხდებით გეიშები იმიტომ, რომ სხვა გამოსავალი არ გვაქვს.”

ბორის აკუნინის “ალმასის ეტლი” – იაპონური მოგზაურობის ბოლოს ცოტა განტვირთვა არ მაწყენდა. ამისთვის ბორის აკუნინი ავირჩიე, რომელმაც ნაწილობრივ უკვე გამიწია მეგზურობა (სწორედ გრიგოლ ჩხარტიშვილის ნათარგმნია იუკიო მიშიმას “ოქროს ტაძარი”). მიუხედავად იმისა, რომ აკუნინი დაძაბულ თავგადასავლებს გვთავაზობს, ერასტ ფანდორინის “მონახულება” ყოველთვის მახასილებს. არც ეს შემთხვევა იყო გამონაკლისი. პირველ ნაწილში უბერებელი ერასტ პეტროვიჩი რუსეთ-იაპონიის ომის დროს რევოლუციონერებს და იაპონიის ჯაშუშ ტამბას ებრძვის. მეორე ნაწილში 27 წლით უკან ვბრუნდებით. ამჯერად რუსეთის ვიცე-კონსული ფანდორინი ერთვება იაპონიის პოლიტიკურ ინტრიგებში, უპირისპირდება ნინძებს და ეძებს აკუნინს – უძლიერეს ბოროტმოქმედს. ამ, ერთი შეხედვით განსხვავებულ ისტორიებს (თუ არ ჩავთვლით იაპონიას), ორი რამ აკავშირებს – ნინძების უძველესი კლანი და ალმასის ეტლი (კონგოძე). ტამბები ბუდიზმის ერთ-ერთი მოძღვრების მიხედვით ცხოვრობენ: “ალმასის ეტლის გზა – ეს არის გზა ჭეშმარიტებისკენ ბოროტების კანონების ჩაწვდომის გავლით. მკვლელობა ცოდვა არ არის, სიცრუე ცოდვა არ არის, სისასტიკე ცოდვა არ არის, თუ ეს საჭიროა იმისთვის, რომ ალმასის ეტლით მიექანებოდე შენთვის განკუთვლილ გზაზე. დანაშაული, რომლისთვისაც სიკეთის გზაზე მიმავალი დიდი და პატარა ეტლების მხედრებს ჯოჯოხეთში აგდებენ, ალმასის ეტლის მხედართათვის ნირვანის მიღწევის საშუალებაა.” ასეთი რწმენის ადამიანები, რა თქმა უნდა, არაფერს ერიდებიან და აკუნინიც (ოღონდ ბოროტმოქმედი არა, ბორისი : ) ) ტრადიციულად გვთავაზობს ბევრ სისხლს, ბევრ სიყვარულს და ძალიან საინტერესო მოგზაურობას…

იაპონური დეკემბერი

ამელი ნოტომის “კრძალვითა და ცახცახით” – გაინტერესებთ რა ხდება მაშინ, როცა ერთმანეთს ეჯახება ორი კულტურა, ორი მენტალიტეტი?მაშინ აირჩიეთ მეგზურად ამელი. მან ეს ყველაფერი პირადად გამოსცადა იაპონურ კომპანიაში მუშაობისას და ევროპელისთვის შესაშური მოთმინებაც გამოიჩინა. ის იყო უფუნქციო თანამშრომელი, რომელსაც უაზრო დავალებებს აძლევდნენ, უკრძალავდნენ იაპონურად საუბარს, უწოდებდნენ გამყიდველს, არარაობას, ინდივუდიალისტს (იაპონელებისთვის ეს უკანასკნელი ეპითეტიც სალანძღავი სიტყვა ყოფილა) და უცხადებდნენ,რომ: “დამორჩილება ყოველთვის შეიძლება. ეს ის არის,რაც დასავლურმა გონებამ უნდა გაიგოს.” ამ ყველაფერს ემატებოდა პირადი კონფლიქტი, რომლის უკანაც იმალებოდა ცნობისმოყვარეობა.საბოლოოდ ამელიმ ერთ წელიწადში მოახერხა კარიერული კიბის ბოლო -ქვედა – საფეხურზე ჩამოსვლა,იაპონურ ხასიათში გარკვევა და მიუხედავად ამ ყველაფრისა მაინც არ დაკარგა იუმორის გრძნობა.(P.S. ამ ნაწარმოების შემდეგ კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ ბუღალტრობაზე უარის თქმა სწორი გადაწყვეტილება იყო 🙂 და კიდევ – იაპონური ტრადიციების თანახმად ძროხების,ღორებისა და გარყვნილების კატეგორიას მივეკუთვნები და დახვეწილობაზე პრეტენზია არ უნდა მქონდეს 🙂

იასუნარი კავაბატას “თოვლიანი მხარე” – ნობელიანტი იაპონელი შიმამურასა და კომაკოს სიყვარულის ისტორიას გვიყვება, მაგრამ ეს ისტორია ჩვეულებრივი არ არის. ალბათ ასეც უნდა იყოს, რადგან მოქმედება განსაკუთრებულ ადგილას –  თოვლიან მხარეში – ვითარდება, სადაც: “სულ სხვანაირი ვარსკვლავებია, ვიდრე ტოკიოში. აქ ისინი სიცარიელეში ანათებენ.” კაცი დაკარგული სერიოზულობისა და გრძნობების დასაბრუნებლად მთებში ადის, ქალს კი საკუთარი უმწეობა აგიჟებს – მართლაც, რა უნდა ქნას გეიშამ, რომელსაც ტურისტი უყვარდება?! გამოსავალი არ ჩანს. ირგვლივ კი თოვლი და იაპონელებისთვის დამახასიათებელი სევდაა…

კობო აბეს “უცხო სახე” – ეს არის ისტორია კაცისა, რომელმაც ქიმიური ექსპერიმენტის შედეგად სახე დაიზიანა. სამყაროში კი, სადაც ადამიანებს სახით აფასებენ, სადაც სულიერი სახე ყველას დაკარგული აქვს, სახის გარეშე დარჩენილისთვის რთულია თავის პოვნა. თანაგრძნობით სავსე მზერით გარშემორტყმული უსახო კაცი მარტოა და ამ მარტოობის დასაძლევად იწყებს ნიღბის შექმნას. და აი, ისიც მზად არის! “ფარდა ნიღბების ტრაგედიაში დაეშვა”, მაგრამ რა მოხდება მაშინ, თუ ნიღაბი ურჩხულად იქცევა? თუ ყველა მოიზომებს მილიონობით ნიღაბს და ბოლოს ყველაზე ყალბს, ყველაზე უხეშს ამოირჩევს და სიმართლის დასაფარად გამოიყენებს? როგორ უნდა “აიდღლიზოს” მიწებებული ნიღაბი? ატომური აფეთქებისას “სახედაკარგული” გოგონა სიკვდილს ირჩევს, ხოლო რა გზას აირჩევს უცხო სახის მქონე კაცი, ამას კობო აბესთან ერთად გაიგებთ…

იუკიო მიშიმას “ოქროს ტაძარი” – 1950 წელს ბუდისტმა მორჩილმა იაპონიის უძველესი დედაქალაქის, კიოტოს, ყველაზე ცნობილი არქიტექტურული ძეგლი – კინკაკუძის ტაძარი დაწვა. მიშიმა, რომელიც ყოველთვის თვლიდა, რომ დაღუპვა მშვენიერებას კიდევ უფრო მეტ სრულყოფილებას ანიჭებდა, შეძრა ამ ფაქტმა და მან შექმნა ბერი მიძოგუტის სახე. 20 წლის შემდეგ იუკიო მიშიმამ მშვენიერების მოკვლა უძველესი იაპონური ტრადიციის აღსრულებით სცადა. რა აერთიანებს ოქროს ტაძრის დაწვასა და თვითმკვლელობას, გარდა მწერლისა? ამ ორ ფაქტს შორის კიდევ არის საერთო – გასაოცარია, მაგრამ მიშიმამ და მიძოგუტიმ მიზანს ვერ მიაღწიეს, რადგან მშვენიერება “ფენიქსს ჰგავს, რომელიც ოქროს ტაძარს თავს დასტრიალებს.” კინკაკუძი დღესაც დგას, მისი პირველადი სახე აღდგენილია და ის ისევ მიუწვდომელია ცეცხლის ალისთვის. რაც შეეხება იუკიო მიშიმას, მისი უკვდავება, მისი მშვენიერი ტაძარი ათლეტური სხეული ან შთამბეჭდავი ჰარაკირი კი არა, წიგნებია, რომლებიც კიოტოს ტაძარზე არანაკლებ სულისშემძვრელია…

ქენძაბურო ოეს “დაგვიანებული ახალგაზრდობა” – რას ნიშნავს ომი, სამწუხაროდ, ყველამ კარგად ვიცით. მაგრამ არსებობენ ადამიანები, რომლებსაც ომის დამთავრება ცხოვრებას უნგრევს, დაკარგული თაობის გარდა არსებობს დაგვიანებული ახალგაზრდობაც… ოეც ასეთ ადამიანზე გვიამბობს. მას დაბადება დააგვიანდა და იმ აზრით აღიზარდა მილიტარისტული იაპონიის სკოლაში, რომ: “ომი, კიდევ ერთი ომი, და შემდეგ ისევ ომი. ომები არ მთავრდება. ომში არავინ დააგვიანებს. ყველა წავა ომში და ყველა გახდება ჯარისკაცი.” მაგრამ ერთ დღესაც ომი მთავრდება და კამიკაძეობაზე მეოცნებე იაპონელი ბიჭის ილუზიებიც ინგრევა. ის ვეღარ დაეცემა ბრძოლის ველზე იმპერატორისთვის და ვეღარ მოიპოვებს უკვდავებას, ვეღარ მიმართავს სისასტიკეს დაუძინებელი მტრებისკენ. თუმცა ცხოვრებაც გარკვეულწილად ომია, ოღონდ არა ოქროს ომი, არამედ ბინძური ბრძოლა, ბრძოლა, რომელიც ადამიანში თელავს სიკეთის რწმენას, მწვერვალისკენ მიმავალს უკან აგდებს, კვებავს მას ფუჭი იმედებით… ბოლოს კი რჩება მოჩვენებითი სიმშვიდე და დაგვიანებული ახალგაზრდობის აღსარება…