ქვის ანგელოზი მენავაკიდან

გიფიქრიათ სიბერეზე? ალბათ ეს ფიქრი ზოგჯერ მაინც ყველას გაგვიელვებს, თუმცა რეალურად ვერ აღვიქვამთ იმ დროს, რომელიც ჯერჯერობით შორეულ მომავალს ეკუთვნის… მაგრამ თუ მაინც “გვესტუმრება” აზრი მოხუცებულობაზე, ხშირად ვფიქრობთ, რომ მოხუცთა თავშესაფარი სულაც არაა ცუდი “გამოსავალი”. იქ ხომ კომფორტულად ვიქნებით, თანატოლებთან ვიმეგობრებთ, ოჯახის წევრებს ვუმასპინძლებთ და ირგვლივ ბევრი მზრუნველი ადამიანი გვეყოლება… ასე ვფიქრობთ ჩვენ – ახალგაზრდები… და როგორია სინამდვილეში სიბერე? ამას შესანიშნავად აღწერს ჰეიგარი – ქალი, რომელიც მენავაკაში გაიზარდა და ახლა 90 წლისაა. სწორედ ამ ასაკში, როდესაც ნელ-ნელა სრულიად უმწეო ხდება, ის მიგვიძღვის საკუთარ წარსულში, ჩვენთან ერთად აანალიზებს შეცდომებს (რომლებიც უამრავი ჰქონდა და რომლებმაც განსაზღვრა მისი ცხოვრება) და თვალნათლივ გვიჩვენებს, რომ სიბერე აუცილებლად მოვა… მას ვერავინ გაექცევა (აკი დიდხანს სიცოცხლეა ის, რასაც ერთმანეთს და საკუთარ თავს ვუსურვებთ). ერთადერთი, რაც შეგვიძლია გავაკეთოთ ისაა, რომ ღირსეულად მივიდეთ სიბერემდე, საკუთარი ხელით არ გავანადგუროთ ყველაფერი, რაც გვიყვარს… მხოლოდ ამას თუ გავაკეთებთ და მშვიდად გადავალთ იმ სამყაროში, რომელშიც ქვის ანგელოზი “გაგვაცილებს”…

Advertisements

კაფკას ლეოპარდები

კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება პრაღაში – ამ იდუმალ ლიტერატურულ ქალაქში! დიახ, დიახ, აქ მრავალჯერ ყოფილხართ – ხან გუსტავ მაირინკთან, ხან კი მილან კუნდერასთან, ფრანც კაფკასა და სხვებთან ერთად… ამ უკანასკნელს ახლაც შეხვდებით, ოღონდ სულ სხვა ამპლუაში. აქ ის ავტორი კი არა, ბრაზილიელი მოასირ სკლიარის პერსონაჟია! უკვე საინტერესოდ ჟღერს, არა? თუ ამ წიგნს გადაშლით, მართლაც ძალიან საინტერესო სამყაროში ამოყოფთ თავს და ახალგაზრდა ბენიამინ კანტაროვიჩის, ანუ “თაგუნას”, “ტყავში” აღმოჩნდებით. მასსავით და იქნებ უფრო მეტადაც კი ჩაგითრევთ ლევ ტროცკის უცნაური დავალების შესრულება, რომელიც კაფკას ფრიად “რთული” ტექსტშია დაშიფრული… და რაში მდგომარეობს ეს დავალება? ეს არავინ იცის. ალბათ მხოლოდ კაფკამ და ტროცკიმ… ან მოასირ სკლიარმა…

ყველაფერი ნაცარტუტად იქცევა ბოლოს

კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება ნიგერიაში, კერძოდ კი იბოს ტომში! აქ მკაცრი ტრადიციები სუფევს – ქორწინება უფრო ფინანსურ გარიგებას ჰგავს, ტყუპების დაბადება ბედნიერება კი არა, უდიდესი ტრაგედიაა და ბავშვების თავიდან მოშორებით სრულდება, მძიმე ავადმყოფებს ისე უყურებენ, როგორც უწმინდურებს და ტყეში ტოვებენ, ყველაფერს ბრძოლებში გამოცდილი “უხუცესები” წყვეტენ… მათ შორისაა ოკონკვოც, რომელიც ტომში ერთ-ერთი ყველაზე პატივსაცემი პიროვნებაა, ცოლებთან და შვილებთან ერთად “მშვიდად” ცხოვრობს და ცვლილებებზე არც კი ფიქრობს… მაგრამ ოდესმე ყველაფერი იცვლება. აფრიკას ბრიტანელი კოლონიზატორები იკავებენ და ნელ-ნელა იბოელთა პირსისხლიან ღმერთებს ქრისტიანთა მოწყალე და ერთადერთი ღმერთი ანაცვლებს, უხუცესთა წესებს – დაწერილი კანონები… ხალხის ნაწილი ახალ გზას ადგება, ნაწილი კი, ოკონკვოს ჩათვლით, ვერაფრით ეგუება სიახლეებს, ვერ იაზრებს, რომ ოდესმე ტრადიციები (ჩვენთვის ბარბაროსულად რომ გამოიყურება, მათთვის კი ცხოვრების აზრია) დავიწყებას მიეცემა… ყველაფერი ნაცარტუტად იქცევა ბოლოს…

მაიკლ კეის ცხოვრება და დროება

ომზე ძალიან ბევრი წიგნი წაგვიკითხავს, ფილმიც უამრავი გვინახავს. ამ წიგნებსა და ფილმებში პერსონაჟები ბრძოლის ველზე სიკვდილს უყურებენ თვალებში ან სახლებში ელოდებიან ომის შემოჭრას, ან კი ომიდან ბრუნდებიან და ცდილობენ საკუთარი ადგილის პოვნას საზოგადოებაში… ჯონ მაქსველ კუტზეემ კი სულ სხვა კუთხით გვიჩვენა აპართეიდის ეპოქის ომის სიმწვავე – მან მთავარ გმირად ყურდღლისტუჩიანი და გონებასუსტი მაიკლ კეი აირჩია, რომლის ცხოვრებაც სამხრეთ აფრიკაში ძალიან ცუდ დროებას დაემთხვა. მისი ცხოვრების აღწერისას კუტზეემ გვერდი აუარა სისხლიან შეტაკებებს, თუმცა სწორედ ასე შეძლო საუკეთესოდ ომის სისასტიკის, იმ საშინელებების ჩვენება, რაც ომს ახლავს თან. მაიკლ კეი, რომელიც დედის ფერფლს სამშობლოში “მიასვენებს” თავისი სიჩუმით, შეუმჩნევლობით ყველაზე ხმამაღლა “ყვირის”, ხმამაღლა გვეუბნება, რომ არაფერი უნდა – არც კურდღლის ტუჩის მოშორება, არც სამუშაო და საკვები. მას მხოლოდ ფესვებთან, მიწასთან დაბრუნება უნდა, ამ მიწისა და საკუთარი ოფლის წყალობით მოპოვებული მცირედი საზრდოთი არსებობა… მას მხოლოდ თავისუფლება სურს, სხვა არაფერი… ჩუმი, უსიტყვო თავისუფლება იქ, სადაც ცას სროლის ხმა გადაუვლის, სადაც ადამიანები იხოცებიან…

სესილიას ქმრის საიდუმლო

კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება სიდნეიში, კერძოდ კი მის მშვიდ უბანში! აი, ეს სესილია ფიცპატრიკია – ძალიან აქტიური ქალი, რომელსაც შესანიშნავი ქმარი და უსაყვარლესი გოგონები ჰყავს. ეს ხანშიშესული ქალბატონი რეიჩელია, რომელმაც წლების წინ ქალიშვილი დაკარგა, მაგრამ ახლა ვაჟისა და შვილიშვილის გამო აგრძელებს ცხოვრებას. აი, ეს კი ტესია – წარმატებული ქალი, რომელიც მშვენივრად უძღვება სარეკლამო ბიზნესსა და ოჯახს… მაგრამ ერთი წუთით მოიცადეთ! რა უნდა ტესს სიდნეიში? ის ხომ აქ აღარ ცხოვრობს… არაფერი საგანგაშო! ალბათ ფეხმოტეხილი დედის მოსავლელად ჩამოვიდა… თუმცა აქ ნამდვილად რაღაც ხდება – სესილია, რომელიც ყოველთვის ულევი ენერგიით გამოირჩევა, აშკარად ცუდად გრძნობს თავს, რეიჩელი ისევ გამუდმებით გარდაცვლილ ქალიშვილზე ფიქრობს (რა თქმა უნდა, დედებს შვილები არასდროს ავიწყდებათ, თუმცა რეიჩელს ერთგვარი აკვიატებაც კი აქვს), ტესი კი შვილისთვის ახალ სკოლას არჩევს… რა ხდება? რა და ის, რაც ხდება ყველგან და ყოველთვის – ერთი შეხედვით ბედნიერი საზოგადოება უამრავ საიდუმლოს მალავს და დიდი პატარა ტყუილებით კვებავს საკუთარ თავსაც და გარშემომყოფებსაც. სესილია მხოლოდ ქმრის წერილის აღმოჩენის შემდეგ უტყდება საკუთარ თავს, რომ ჯონ-პოლი ხშირად იქცეოდა უცნაურად (შეუძლებელია ადამიანი ასეთ საიდუმლოს მალავდეს და ცოლმა ვერაფერი შენიშნოს), რეიჩელი ოჯახის სხვა კონტინენტზე გადასვლის შემდეგ იწყებს ფიქრს შვილის მკვლელზე, ტესი კი ქმრის ღალატის შემდეგ აანალიზებს საკუთარ ხასიათსა და ურთიერთობებს… სამივე ერთად კი დგება ერთი დილემის წინაშე – რამდენად ღირს პატიება? მგონი, პატიებას მხოლოდ მაშინ აქვს აზრი, როცა დავიწყებაც შეგიძლია… მე ასე მგონია, მაგრამ მათ?

თუ ზამთრის ღამით მოგზაური

“-იყო მკითხველი ეს თავისთავად სასწაულია,მკითხველი-ეს სწორედ ისა,ვისაც შეგიძლია ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის იწვე და სულაც არ იყო ზედმეტი,ეს-სასწაულია და მეტსაც გეტყვი,ზედმეტი კი არა, აუცილებელი ხარ, რადგან ავტორმა ასე ინება.” (გურამ დოჩანაშვილი – “კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა”)

რა არის თქვენთვის ლიტერატურა? უბრალოდ დროის გაყვანის საშუალება თუ ბუნებრივი მოთხოვნილება? ნებისმიერ შემთხვევაში თუ გადაწყვიტეთ, რომ იტალო კალვინოს “თუ ზამთრის ღამით მოგზაური” გადაშალოთ, კარგად მოემზადეთ! ეს ისეთი წიგნია, რომელშიც მთლიანად უნდა ჩაიძიროთ… წიგნი? არა, ალბათ ეს არ არის შესაფერისი არსებითი სახელი, უფრო სწორად კი, რიცხვი. წიგნები უფრო ზუსტი იქნება… რადგან იტალო კალვინომ (ან უფრო განგებამ მისი ხელით) ასე ინება – მან გადაწყვიტა, რომ თავისი წიგნის პერსონაჟებად წიგნები და მკითხველები შეერჩია, თან ისეთი მკითხველები, როგორებიც თავად ვართ. დიახ, დიახ, კითხვის პროცესში, რომელიც შეიძლება რამდენიმე დღე გაგრძელდეს, თუმცა კი ლამის მთელს ცხოვრებად აღიქმება, აუცილებლად აღმოვაჩენთ, რომ მკითხველები ჩვენ ვართ. ჩვენს ცხოვრებაში ხდება ის, რაც, კარგად თუ დავფიქრდებით, ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ტრაგედიაა ამ “პროფესიის” ადამიანებისთვის – დაწყებულ წიგნს ვერ ვასრულებთ! წიგნები მუდამ ყველაზე საინტერესო ადგილას წყდება და ეს ერთგვარ წყევლად იქცევა (აბა თავად განსაჯეთ – შეიძლება ერთხელ შეგხვდეს ცუდად დაბეჭდილი წიგნი, მეორედ, მაგრამ სისტემატურად?), რომელიც მკითხველთა ცხოვრებას სულ ახალ აზრს სძენს – ჩასწვდნენ ამ ერთი შეხედვით მისტიკასთან ახლოს მყოფ მოვლენას და როგორმე იპოვონ წიგნების დასასრული. იპოვიან? ვიპოვით? და საერთოდ შეიძლება დასასრულის პოვნა?

ენდი უორჰოლის ფილოსოფია

იცნობთ ენდი უორჰოლს? და ვინ არის ის? ამ კითხვაზე მოკლე და კონკრეტული პასუხის გაცემა მარტივი სულაც არ არის. ის იყო მხატვარი, მწერალი, დიზაინერი, რეჟისორი, პროდიუსერი… თუმცა ალბათ უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით, რომ ენდი უორჰოლი უბრალოდ 60-იანების თანამედროვე ხელოვნების კერპია. დიახ, დიახ, მისი სახელის ხსენებისას სწორედ ეს გაგახსენდებათ და არა მისი ნამუშევრები თუნდაც კინოში… ამიტომ თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ ადამიანმა თავად შექმნა საკუთარი თავი და საკუთარი ფილოსოფია. სწორედ ამას ამტკიცებს მისი წიგნიც, რომელიც ერთი დიდი მონოლოგია. ენდი ელაპარაკება საკუთარ თავს და არა ჩვენ, თავის მეორე “მეს” უამბობს ნაწყვეტებს იმ ისტორიებიდან, რომლებიც მისი ძალიან საინტერესო (და ალბათ ძალისნ უცნაური, არაჩვეულებრივი) ცხოვრების ნაწილია… და ამ ამბებით ერთ რამეს ხდის ფარდას – საკუთარ უკიდეგანო მარტოობას… იმ მარტოობას, რომელიც ვერც ჰოლივუდის ნაღებ საზოგადოებაში ტრიალით დაამარცხა, ვერც “მიმდევრების” არმიის შეძენით და ვერც ხელოვნების ლამის ყველა სფეროში “ხელის ფათურით”… იმიტომ, რომ მას უყურებდა მთელი სამყარო, მაგრამ სულში არავინ “შეახედა”…

იმპრესიონისტების საოცარი ფერები

მხატვრობაზე საუბარი (წერაც) რთულია, ძალიან რთული… აბა, თავად განსაჯეთ – როგორ უნდა გადმოიცეს სიტყვით ის, რასაც მხოლოდ თვალი აღიქვამს სრულყოფილად. თითოეული ნახატი ხომ სწორედ ისაა, რასაც აღვიქვამთ და ეს აღქმა შესაძლოა სულაც არ ემთხვეოდეს მხატვრის ჩანაფიქრს… ეს განსაკუთრებით ეხება ისეთ მიმდინარეობას, როგორიცაა იმპრესიონიზმი. “კლასიკური მხატვრობისგან” განსხვავებით, ის არ იყო “დაფასებული” და ამ სფეროში მოღვაწე მხატვრებმაც უმძიმესი გზა გაიარეს, სანამ აღიარებდნენ (ბევრი ვერც კი მოესწრო ამას). სწორედ მათზე – საოცარი ფერების ოსტატებზე – გვიამბობს ფრიდონ საყვარელიძე და ჩვენს თვალწინ აცოცხლებს ვან გოგის ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას, მონეს ჯადოსნურ ტილოებს, მანეს, გოგენის, ბეზილის, დეგას, რენუარის და სხვათა დიდებულ ნამუშევრებს… ადამიანებს, რომლებმაც გადააბიჯეს ყველას წესს და ხელოვნებაში დაამკვიდრეს რაღაც ახალი, განუმეორებელი, დაუვიწყარი…

ნატურმორტი ლაგამით

“პოლ ვალერი გვაფრთხილებდა: “პატიება უნდა ვითხოვოთ იმისთვის, რომ ვბედავთ მხატვრობაზე საუბარს”. მე კი ამ დროს ყოველთვის ისეთი გრძნობა მრჩებოდა, რომ უტაქტობას ჩავდიოდი.”

მხატვრობაზე საუბარი (წერაც) რთულია, ძალიან რთული… აბა, თავად განსაჯეთ – როგორ უნდა გადმოიცეს სიტყვით ის, რასაც მხოლოდ თვალი აღიქვამს სრულყოფილად. თითოეული ნახატი ხომ სწორედ ისაა, რასაც აღვიქვამთ და ეს აღქმა შესაძლოა სულაც არ ემთხვეოდეს მხატვრის ჩანაფიქრს… თუმცა ზბიგნიევ ჰერბერტი არც კი ცდილობს ჩვენს იმპრესიებზე ზემოქმედებას… ის უბრალოდ ყვება… ყვება მათზე, ვინც ქმნიდა ნახატებს და არა მხოლოდ მათზე. მისი ნაამბობი ბევრად მეტია, ვიდრე უბრალოდ ფერწერის თემაზე დაწერილი ესსეები. ესაა მე-17 საუკუნის ჰოლანდიის ისტორია და ჰოლანდიელთა ყოფა… სწორედ ამაზე გვიამბობს “ნატურმორტი ლაგამით” და სხვა, ბევრისთვის იქნებ უცნობი, ნახატები… ამიტომაცაა ასე საინტერესო ჰერბერტის კრებული… (საინტერესო და არა “უტაქტო” :))… იმდენად საინტერესო, რომ უკვე ნაცნობ შემოქმედებს (მაგალითად, ვერმეერს) თავიდან აღმოგაჩენინებთ, სხვებით კი ისე დაგაინტერესებთ, რომ მათ ხსენებულ ნახატებს მოიძიებთ… ალბათ პან ზბიგნიევსაც ეს უნდოდა, არა?

ფეხბურთი და ლიტერატურა გურიაში

“შეიძლება შეიცვალო ცოლი, შეიცვალო სამსახური, ეროვნება და რელიგიაც კი. მაგრამ გუნდის შეცვლა არ შეიძლება.” – ელიზაბეტ ჯილბერტი – “ჭამე, ილოცე, შეიყვარე”

ლიტერატურა და ფეხბურთი ისეთი რამაა, ყველაზე მეტად რომ მიყვარს (ამ ორს კიდევ შემიძლია კინო, მუსიკა, მხატვრობა, ისტორია და გეოგრაფია დავუმატო, თუმცა ვერც ერთ მათგანში ისეთ ცოდნას ვერ დავიკვეხნი, როგორც მათში)… ალბათ იმიტომ, რომ “ფეხბურთს და ლიტერატურას ფიქრი უყვარს”… აბა თავად განსაჯეთ – ფიქრის გარეშე იწერება წიგნები ან თამაშდება საუკეთესო მატჩები? “იკითხება” ან “იყურება” ისინი? რა თქმა უნდა, არა. სწორედ “დაფიქრებით” მოთამაშეები რჩებიან ისტორიას, სხვები კი დავიწყებას მიეცებიან ხოლმე. ამიტომ გვახსოვს ყველას, ვინც მოვესწარით, შირერის აღმართული ხელი, ბექჰემის საფირმო საჯარიმოები, “შენელებული მოქმედების ბომბივით” ოუენი და რუნი, უბერებელი გიგზი და სხვები… ამიტომ იხსენებს გიორგი კეკელიძე ამდენი წლის შემდეგ გურიაში გატარებულ ბავშვობას საფეხბურთო კონტექსტში და ლიტერატურად გარდაქმნის წარსულს… განა ყველანი ასე არ ვართ? ყველანი ვინც ფეხბურთის გულშემატკივრები ვართ (სიფხიზლესა თუ “მოულოდნელ ჩაძინებაში”:))… დიახ, შეიძლება მისთვის ინგლისი და “მანჩესტერ იუნაიტედია” ის, რაც ჭირსა თუ ლხინში “მისია”, ჩემთვის ბრაზილია და “მილანი”, თქვენთვის სხვა გუნდები, მაგრამ არსი ხომ ერთია… ფეხბურთი მაინც რჩება იმ ფენომენად, რომელიც სიკვდილ-სიცოცხლეზე მეტია. თითოეული მატჩი ერთი ცხოვრებაა, რომელიც ზოგისთვის გამარჯვებით სრულდება, ზოგისთვის კი – დამარცხებით. ცხოვრებაა, აბა რა არის? უნიჭიერესი ადამიანები ჭაობიდან ამოდიან და გმირები ხდებიან, ან კი ფუჭად ფლანგავენ საკუთარ ტალანტს, უსამართლობის ან ბედისწერის მსხვერპლნი ხდებიან… ჩვენ კი ვუყურებთ და მათთან ერთად გავდივართ კიდევ ერთი ცხოვრების გზას… ზუსტად ისე, როგორც წიგნის გმირებთან ერთად… იმიტომ, რომ ფეხბურთიც ხელოვნებაა… ჭეშმარიტი ხელოვნება…