ძალა უძალოთა

“აჩრდილი დაძრწის აღმოსავლეთ ევროპაში, აჩრდილი იმისა, რასაც დასავლეთში ,”დისიდენტობას” ეძახიან.” – ვაცლავ ჰაველი

ვაცლავ ჰაველს ალბათ კარგად იცნობთ. ჩვენთვის, როგორც სოვიეტიზმის მსხვერპლთათვის, ის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პიროვნებაა, რადგან სწორედ მისი ძალისხმევით შეიქმნა თანამედროვე ჩეხეთი (რომელიც მსგავს მდგომარეობაში მყოფი ქვეყნებისთვის მისაბაძი უნდა იყოს როგორც თავისუფლების ხარისხით, ისე მიღწეული წარმატებებით)… ამიტომაცაა ასე საინტერესო მისი პატარა ესსე “ძალა უძალოთა”. აქ ბატონი ვაცლავი დეტალურად არ განიხილავს დისიდენტური მოძრაობის ისტორიას (წიგნის სიმცირიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელიცაა), თუმცა ძალიან კარგ აქცენტებს გვთავაზობს. ის ნათლად გვიჩვენებს, თუ როგორია “პოსტ-ტოტალიტარიზმი” (თავისი “თავისუფალი სიტყვით”, “თავისუფალი არჩევანითა” და “ძმური დახმარებით”), მისი თამაშის მონაწილეები (რომლებიც უსიტყვო მორჩილებით ამართლებენ თამაშს და მოთამაშეებად იქცევიან), ოპოზიციონერები და დისიდენტები – ადამიანები, რომლებსაც თითქოს ძალა არ აქვთ, თუმცა მაინც ახერხებენ ბრძოლას… ისინი იბრძვიან სიტყვით და არ ილტვიან ძალაუფლებისკენ (სოლჟენიცინიც ხომ მხოლოდ წერდა… მას არაფერი აკავშირებდა პოლიტიკასთან…), იბრძვიან კალმით, შიმშილობით, მაგრამ არა ძალით… იბრძვიან და, როგორც წესი, იმარჯვებენ, რადგან მათი საქმე წმინდაა… პრობლემები კი მერე იწყება – ძალა უძალოთა ამარცხებს “ცხოვრებას სიცრუეში”, მაგრამ ხშირად ყველაფერი ისე მთავრდება, როგორც ეს ჩვენთან მოხდა (დისიდენტები – ნამდვილი პატრიოტები – სახელმწიფოს მართვას ვერ გაუმკლავდნენ, ხალხმა კი მათი დახმარება არ ისურვა)… უფრო იშივიათად გამარჯვებული პოლიტიკაშიც ლიდერი აღმოჩნდება – როგორც ვაცლავ ჰაველი. შედეგად კი ვიღებთ ჩეხეთს – ქვეყანას, რომელმაც პრაღის გაზაფხულის შემდეგ სრულ თავისუფლებას მიაღწია.

წერილები ჩეხეთიდან

შანტალი და ჟან-მარკი საფრანგეთში ცხოვრობენ… შანტალი და ჟან-მარკი ბედნიერები არიან… ან იქნებ არ არიან? ბედნიერება ხომ ძალიან ზოგადი ცნებაა და მის არსებობას ზოგჯერ მხოლოდ მაშინ ვხვდებით, როდესაც საფრთხე დაემუქრება… მაგალითად, მესამე ადამიანი გამოჩნდება, თუნდაც მხოლოდ უცნობი თაყვანისმცემლის სახით, რომელიც წერილებს სწერს თავისი ოცნების ობიექტს და ამ გზით აიძულებს, რომ გაიხსენოს წარსული, გააანალიზოს აწმყო და მომავალი… სწორედ ასეთ დროს ვხვდებით, რომ დიდი ხანია იდენტობა დავკარგეთ და ორმაგი ცხოვრება დავიწყეთ ჩვენც და ჩვენმა საყვარელმა ადამიანმაც… დიდი ხანია წაგვეშალა ზღვარი სიზმარსა და ცხადს შორის… დიდი ხანია დავივიწყეთ, რომ მილან კუნდერა ჯადოქარია – სასწაულმოქმედი, რომელიც ერთნაირი ოსტატობით წერს პრაღის გაზაფხულზე, ჩეხებსა და ფრანგებზე…

P.S. სამწუხაროდ, ეს წიგნი ქართულად არ გვაქვს, თუმცა დაინტერესების შემთხვევაში მილან კუნდერას რამდენიმე ნაწარმოების თარგმანს მარტივად მოიძიებთ.

ჩეხური ნოველა

ჩეხურ ლიტერატურას ხშირად ვკითხულობთ და ხშირად ვსაუბრობთ მასზე. ეს უფრო მეტად იმის დამსახურებაა, რომ ბოლო წლებში აქტიურად ითარგმნება მილან კუნდერასა და ბოჰუმილ ჰრაბალის წიგნები. პრაღის “ხათრით” ფრანც კაფკაც შეგვიძლია ამავე კატეგორიას მივაკუთვნოთ. მართალია, გერმანულად წერდა და ეთნიკურად ებრაელი გახლდათ, თუმცა ჩეხები მაინც “თავისიანად” მიიჩნევენ… აი, იაროსლავ ჰაშეკი და კარელ ჩაპეკი კი ჩვენში ნაკლებად ცნობილები არიან. მეც წლებია მათ გვერდს ვუვლი, რადგან მოთხრობების მოყვარული არ ვარ, თუმცა, როგორც აღმოჩნდა, ჩეხური ნოველების წაკითხვა ნამდვილად ღირდა.

კუნდერას ჩეხეთი

ჩემი ერთ-ერთი ფავორიტი მწერალი მილან კუნდერა ყოველთვის ჩეხეთსა და ტრფობაზე წერს და რა გასაკვირია, თუ თავისი მეორე (პირველზე ოდნავ ქვემოთ) პროზაული ნაწარმოები, უფრო სწორად კი, ნოველების კრებული, სწორედ ასე დაასათაურა – “სალაღობო ტრფობანი”. ეს წიგნი 7 ნოველას აერთიანებს, რომელთა მთავარი თემაც სიყვარულია, “მამაკაცური” სიყვარული (ამ გრძნობას სწორედაც რომ ქართული თარგმანი შეეფერება). შვიდივე გმირი ნამდვილ დონ ჟუანად მიიჩნევს თავს და ერთი შეხედვით კომიკურ სასიყვარულო ისტორიაში ებმება, თუმცაღა, მე თუ მკითხავთ, სასაცილო აქ ბევრი არაფერია. “სალაღობო ტრფობანი” ერთი დიდი ტრაგედიაა – მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრის ჩეხების ტრაგედია, რომლებსაც სიყვარული “ნადირობაში” არევიათ და ტრაგიკულ გარემოს ცინიზმით ებრძვიან, თუმცა ამით შვებას კი არა, უარეს სევდას გრძნობენ და ჩვენც გვიზიარებენ…

შეუცნობელი ნოსტალგია

ემიგრაციის თემა ჩვენთვის უცხო არ არის… მეც მიფიქრია ამაზე – განსაკუთრებით 2008 წლის აგვისტოს დღეებში… და დღესაც… დღემდე მუდმივი საფრთხის ქვეშ ვცხოვრობთ იმიტომ, რომ “რაც არ უნდა საშინელი იყოს ფაშისტური დიქტატურა, ის დიქტატორთან ერთად ემხობა, ამასთან , ხალხს შეუძლია იმედის შენარჩუნება, კომუნიზმი კი, პირიქით, უზარმაზარ რუსულ ცივილიზაციას ემყარება, რომელსაც ბოლო არ უჩანს. დიქტატორები კვდებიან, რუსეთი კი უკვდავია.” სწორედ იმედის არქონაა იმ ქვეყნების ძირითადი უბედურება, რომლებსაც ხალხი ტოვებს, მათ შორის საქართველოსა და 1968 წელს ოკუპირებული ჩეხეთისაც.

საგაზაფხულო წიგნები (ნაწილი II)

მილან კუნდერას “ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე” – ოკუპირებული ჩეხეთი, ტანკებით სავსე პრაღა, დაჩაგრული ინტელიგენცია, ემიგრაცია, დიდი ძმის ყოვლისმომცველი თვალი და რეპრესიები – ასეთ ფონზე დახატა კუნდერამ ურთიერთობათა ლაბირინთში დაკარგული გმირები (ანუ თავისი განუხორციელებელი შესაძლებლობები): ტომაში, ტერეზა, საბინა და ფრანცი – მათ ერთმანეთთან გრძნობების გარდა აუტანელი სიმსუბუქით სავსე ყოფიერება აკავშირებთ, რადგან ცხოვრება მხოლოდ ერთხელ შეიძლება. არასდროს არაფერი მეორდება – არც ცხოვრება და არც ისტორია… ეს მილან კუნდერასთან პირველი ნაცნობაა, ისევე როგორც ჩეხეთთან (ჩეხეთის ისტორიაზე, რა თქმა უნდა, წარმოდგენა მქონდა, მაგრამ ამჯერად სხვა თვალით შევხედე ჩვენთვის ასე ნაცნობ მოვლენებს). ახლო მომავალში აუცილებლად დავუბრუნდები “შეუცნობელით”. იმედია, არანაკლებ საინტერესო მოგზაურობა იქნება…

ჰარპერ ლის “ნუ მოკლავ ჯაფარას” – ამ ნაწარმოებს უკვე წლებია ვუტრიალებ, მაგრამ რატომღაც მხოლოდ ახლა გადავშალე. როგორც ჩანს, ატიკუს ფინჩის გაცნობის დრო ჯერ არ იყო დამდგარი (წიგნები ხომ მაშინ “მოდიან”, როცა ამის დრო დგება) : ) უფრო ადრე რომ წამეკითხა, ურიგო არ იქნებოდა, თუმცა ახლაც ძალიან მომეწონა (იმდენად, რომ ჩემი ფავორიტთა შორისაც კი მოხვდა). იუმორით “შეზავებული” ბავშვური ისტორიები, მათი აღზრდა საინტერესო იყო, მაგრამ განსაკუთრებით რასიზმის თემამ დამაინტერესა. ბიძია თომას გაცნობისას ჯერ არ მქონდა კარგად გათვიცნობიერებული ამ სიტყვის მნიშვნელობა, ჰარპერ ლიმ კი შემახსენა, რომ ამერიკაში ასეთი დროც არსებობდა, დრო, როდესაც ატიკუს ფინჩის მსგავსი დიდებული ადამიანები მხოლოდ ერთეულები იყვნენ…