ბულგაკოვის საიდუმლო

მიხეილ ბულგაკოვის “ოსტატს და მარგარიტას” ალბათ ყველა ბიბლიოფილი იცნობს, მაგრამ ბოლომდე მისი საიდუმლო ვერავინ ამოხსნა. რა თქმა უნდა, ამას ვერც ამ მორიგი რიგგარეშე პოსტით შევძლებთ, თუმცა კიდევ ერთხელ თუ გავიხსენებთ ამ ამოუცნობ ნაწარმოებს, არაფერი დაშავდება. ამჯერად მას  მხოლოდ ანტისაბჭოთა კუთხით მივუდგებით.

ჟანრობრივად “ოსტატი და მარგარიტა” რთული დასახასიათებელია. ის შეიძლება მივაკუთვნოთ როგორც მისტიკას, ასევე სატირას, ფარსს, ფანტასტიკას, მელოდრამას ან სულაც ფილოსოფიას. მათი მოსაზრების სასარგებლოდ კი, ვინც ამ ნაწარმოებში პოლიტიკურ ქვეტექსტებს ხედავს, არაერთი ფაქტი მეტყველებს. ვოლანდი, ანუ სატანა ზუსტად იმ დროს აღმოჩნდება მოსკოვში, როცა ღმერთის აღარავის სწამს. ოსტატიც სწორედ ასეთ დროს წერს რომანს იეშუაზე და ცენზორების მიერ უარყოფილი საგიჟეთში ხვდება. ნაწარმოების გმირები კი ყველა იმ “სენით” არიან შეპყრობილნი, რაც 30-იან წლებში იყო გავრცელებული (მექრთამეობა, ლოთობა, სიხარბე,…). “ცუდი ბინიდან” ხალხის გაქრობაც საეჭვოდ ჰგავს რეპრესიებს. თან ბულგაკოვი “ძაღლის გულშიც” “შემჩნეული” იყო პოლიტიკურ სატირაში.

გარკვეული მოსაზრებები არსებობს ნაწარმოების გმირებთან დაკავშირებითაც. ზოგიერთების აზრით, ოსტატი თავად ავტორია, მარგარიტას პროტოტიპობაზე კი მწერლის ყველა მეორე ნახევარი დებდა თავს, თუმცა არსებობენ ისეთებიც, რომლებიც აქ უფრო ღრმა ფესვებს ხედავენ. იმ პერიოდში, როდესაც ბულგაკოვმა ამ კონკრეტულ ნაწარმოებზე დაიწყო მუშაობა, საბჭოთა კავშირში არსებობდა მწერალი, რომელსაც ოსტატს უწოდებდნენ. ეს იყო მაქსიმ გორკი. ამავე დროს გორკიმ მიიღო მოულოდნელი მემკვიდრეობა (თუ რაღაც ამის მსგავსი), რაც სავარაუდოდ ოსტატის მიერ ლატარიის მოგებას უნდა უკავშირდებოდეს. თანაც ის ცხოვრობდა ზუსტად იმ სახლში, რომელსაც იგივე გეოგრაფიული მდებარეობა ჰქონდა, რაც ნაწარმოების პირველ რედაქციაში “ცუდ სახლს”. ოსტატის მიერ მუზეუმის და ცოლის სახელების ხსენებაც გორკის “სასარგებლოდ” მეტყველებს – მის ქალებსაც ზუსტად ეს სახელები ერქვათ და ის მუზეუმთან დაკავშირებული საქმიანობით იყო დაკავებული. ასევე ის ფაქტიც “საეჭვოა”, რომ ბერლიოზი ივნისში კვდება, ისევე როგორც გორკი. რაც შეეხება მარგარიტას, ამავე ლოგიკას თუ გავყვებით, ის ხსენებული მწერლის მეუღლე მარია ანდრეევა უნდა იყოს, რომელიც ზუსტად ნაწარმოების გმირის სახლში ცხოვრობდა თავის პირველ ქმართან, სავა მოროზოვთან ერთად.

რაც შეეხება ნაწარმოების ყველაზე იდუმალ ფიგურას, ვოლანდს, მის ანალოგად ლენინს ან სტალინს მიიჩნევენ. სწორედ ლენინმა შეუწყო ხელი გორკისა და ანდრეევას დაქორწინებას, ხოლო ის შენობა, რომლის თავზეც რომანის ბოლოს ვოლანდი ჩნდება, ლენინის სახელობის ბიბლიოთეკა იყო.  მათი აზრით კი, ვინც ვოლანდს სტალინთან აიგივებს, ბულგაკოვის გმირი დიდ ბელადს იმით ჰგავს, რომ ყოველთვის ცუდის გაკეთება სურს, მაგრამ კარგს აკეთებს (სტალინმა ზუსტად იმ პერიოდში ღიად დაიცვა მწერალი, ისევე როგორც ვოლანდმა ოსტატი). პირადად ჩემი აზრით, ლენინთან მსგავსება უფრო სარწმუნოა.

P.S. ასეთია “ოსტატის და მარგარიტას” შესაძლო პოლიტიკური ქვეტექსტი. რამდენად შეესაბამება ეს ყველაფერი რეალობას, რა თქმა უნდა, მხოლოდ მიხეილ ბულგაკოვმა იცოდა, თუმცა ვერც იმას გამოვრიცხავთ, რომ მკვლევარების დასკვნებიც შეიცავს სიმართლის მარცვალს. დასასრულს ერთ სიმღერას შემოგთავაზებთ, რომელიც ახლოსაა თემასთან: Бал Сатаны